Henk Kraaijenhof: ‘Sporten is stress, maar werkt als vaccinatie’

Uit cijfers van het RIVM blijkt dat 17 procent van de beroepsbevolking burn-out klachten ervaart. En dat percentage zal oplopen in de komende jaren, verwacht Henk Kraaijenhof, onder andere bekend als voormalig atletiektrainer van Nelli Cooman en Troy Douglas. Hij doet al jaren vanuit zijn topsportachtergrond onderzoek naar stress en vermoeidheid en heeft een nieuw boek uitgebracht: Stress, vermoeidheid en burn-out, een nieuwe epidemie. Wij spraken met Kraaijenhof over het meetbaar maken van een burn-out en welke rol de fitnessbranche kan vervullen in de ‘epidemie’.

Kraaijenhof werkte in het verleden als performance consultant samen met topatleten als Cooman, Douglas, Merlene Ottey, tennisser Mary Pierce en voetballer Edgar Davids. Voetbalclub Juventus en de Engelse rugbybond gingen ook in zee met de deskundige op het gebied van stressmanagement.

Inmiddels deelt Kraaijenhof zijn kennis ook in sectoren buiten de sport. “In 2004 ben ik gestopt als sportcoach en toen klopten mensen uit andere beroepsgroepen bij mij aan, zoals politieagenten, ambulancepersoneel, militairen. Zij zeiden: wij hebben ook last van stress en vermoeidheid. Kun je ons ook helpen? Ik had in mijn topsporttijd apparatuur aangeschaft om stress, vermoeidheid en burn-out meetbaar te maken. Over stress en vermoeidheid van topsporters weten we alles, maar voor mensen die bijvoorbeeld veel achter hun pc zitten lang niet. Veel mensen weten bij een burn-out ook niet: wat is er opgebrand in mijn lichaam? Ze krijgen de diagnose burn-out na het invullen van een vragenlijst en een inschatting van hun dokter. De dokter kan vermoeidheid en stress niet concreet meten of foto’s van maken. Instrumenten om een burn-out meetbaar te maken had ik al wel.”

Hoe meet je stress, burn-out en vermoeidheid?
“Een mens heeft vier energiebronnen. De eerste is je fysieke conditie, je uithoudingsvermogen. Bij sporters speelt die bron uiteraard een grotere rol bij burn-outs dan bij niet-topsporters. De tweede energiebron is de hersenen, de denkbatterij die 24 uur per dag van stroom wordt voorzien. Teveel stroom resulteert in epilepsie. Te weinig stroom kan ook voorkomen. Als je teveel aan je hoofd hebt, loopt je batterij leeg. We zijn ons brein. Met de apparatuur die ik heb kan ik stroomactiviteit binnen de hersenen meten. Ik kan niet zien wat je denkt, maar wel of er voldoende activiteit plaatsvindt. De derde bron is het autonome zenuwstelsel, de eerste verdedigingslinie tegen stress. Dat zit net onder je hersenen en staat in contact met vitale functies in je lichaam. Je hebt bijvoorbeeld geen controle over wanneer je schrikt of niet. Het autonome zenuwstelsel werkt als een soort rempedaal. Overdag geef je wat meer gas en ’s avonds gaat de rem erop. Als je alleen maar gas geeft, wordt het al snel lam getrapt. De vierde bron is het stresshormoonsysteem. Dat loopt via je hersenen naar je bijnieren. Als je stress ervaart maak je cortisol aan. Wanneer je lang stress ervaart maak je minder cortisol aan en raak je opgebrand. Er zijn drie soorten burn-outs: centrale (hersenen), autonome (zenuwstelstel) en hormonale. Als je weet welke vorm iemand heeft, dan kun je heel gericht interventies uitvoeren.”

Gebeurt dat voldoende?
“Tijdens mijn studie kwam ik erachter dat in de aanpak van stress, burn-out en vermoeidheid veel is berust op onwetendheid en foute aannames. En steeds meer mensen ondervinden de gevolgen van een burn-out. Daar moet je als werkgever en werknemer echt meer rekening mee houden, want een burnout kan lang duren en ook weer terugkeren. Het heeft geen zin om lekker thuis te gaan zitten en te netflixen. Je persoonlijkheid verandert zo niet. Je beroepsperspectief en zelfvertrouwen nemen af. De structuur in je leeft verandert. En dat terwijl mensen met een burn-out vaak juist heel sterke mensen zijn. Ze hebben een enorm verantwoordelijkheidsgevoel. Ze voelen zich schuldig als ze thuis zitten en kunnen geen nee zeggen. Ze nemen teveel hooi op hun vork. Ze zorgen beter voor anderen dan voor zichzelf. Dan heeft het ook niet veel zin om terug te gaan van 40 uur naar 4 uur werken. Je moet kijken hoe je een burn-out kunt aanpakken met gezonde voeding, voldoende rust, praten met iemand en bewegen. Het is een combinatie van factoren die ervoor zorgen dat je tank leeg raakt.”

Welke rol speelt bewegen in een proces om uit een burn-out te komen?
“Dat is per individu anders. Sporten kost domweg ook energie. Sporten is stress. Onder je kin weet jouw lichaam niet of je in de sportschool bent of duizenden jaren terug in de tijd aan het jagen bent. In de sportschool gaat je hartslag omhoog, je ademt sneller, je zweet. Maar jouw lichaam weet niet of dat komt doordat je aan het sporten bent of dat je wordt opgejaagd door een sabeltandtijger. Je levert energie om te vechten of te vluchten. Waarom is sporten dan toch goed? Het werkt als een vaccinatie. Je lichaam leert beter om te gaan met stressfactoren. Sporten kun je timen en doseren. Het is een soort verzwakte stressor. De meeste stress komt onverwacht. Je kunt het ook niet uitzetten. En het kan je achtervolgen tot in je slaap. Jouw lichaam zit dan in de modus van vechten of vluchten.”

Hoe verklaar jij de toename van het aantal burn-outs in de beroepsbevolking?
“Het is een combinatie van factoren. Maar een groeiend gevoel van onzekerheid en angst speelt een grote rol. Er heerst veel angst in de samenleving. We voelen ons bedreigd. Is het niet door corona, dan wel door racisme of de economische onzekerheid, maar ook terrorisme of een 5G-netwerk. Die angst wordt grotendeels gevoed door wat we op onze telefoons zien. Wanneer we als samenleving minder op onze telefoon zouden lezen, zou er veel minder angst en stress zijn. Dat weet ik zeker. We krijgen teveel informatie tot ons. We verrijken ons niet met die informatie, maar maken onszelf bang voor de toekomst. De filter in die informatiestroom werkt ook niet bij iedereen goed. Niemand heeft ons ook geleerd om dat goed te filteren. En je hebt tegenwoordig zoveel nepnieuws en misleidende berichten. Het wordt voor ons brein niet makkelijker op die manier. Op internet vind je ook voor een groot deel alleen informatie die voor jou op maat is gemaakt door Google. Het grootste deel van het internet zien we niet eens. Sociale media dragen niet bij aan de stabiliteit van onze samenleving. Kijk hoe vaak iedereen en lang iedereen op hun mobiel kijkt. De informatiestroom overbelast ons brein.”

Welke rol kan de fitnessbranche spelen in het terugbrengen van burn-outs?
“Zoals de samenleving er nu voor staat zitten we in een neergaande spiraal, maar we worden ons al wel meer bewust van onze leefstijl. Ook door de fitnessbranche. Daarin zie je ook steeds meer oog voor lifestyle en interventies met meer kennis over gezonde voeding en de balans beweging en rust. De fitnessbranche kan een positieve rol spelen in het proces om vermoeidheidsklachten te verminderen. Er zijn nu steeds meer beweegen gezondheidscentra waarin meerdere specialisten onder één dak zitten. Ieder heeft zijn eigen vakgebied. Dan is het een uitdaging om op een lijn te komen voor een behandelplan. Je moet als specialist out of the box durven te denken. En dat geldt net zo goed voor andere ondernemers. Zeker in deze coronaperiode. Er is veel onzekerheid, dat kan een factor zijn op weg naar een burn-out. Maar onzekerheid en stress maken veel mensen creatief en onderscheidend. Het kan helpen een betere versie van jezelf te ontwikkelen. En wat vaker je telefoon wegleggen ook.”

Interesse in het Stress, vermoeidheid en burn-out - Een nieuwe epidemie van Henk Kraaijenhof? Het boek is te bestellen via www.blackboxpublishers.com.