The turning point for the Homo sapiens

Wij, Homo sapiens, tweevoetige primatensoort, leven ongeveer 200.000 jaar op deze aarde, wat eigenlijk nog maar net is. De eerste primaten liepen 60 miljoen jaar geleden al rond op de aarde. Het kostte de evolutie 56 miljoen jaar om de eerste mensachtige voort te brengen, de Australopithecus anamensis, (4,4 miljoen jaar geleden en leefde tot 2 miljoen jaar geleden. Velen beschouwen Homo habilis (de handige mens) als eerste echte mens. Deze leefde 2,2 miljoen jaar tot 1,5 miljoen jaar geleden (700.000 jaar geleefd). Vanaf toen zijn waren er veel mensachtige soorten, maar wij, de Home Sapiens, zijn de enige overlevenden.
 

Wij zijn altijd al, evenals andere primaten, een rondtrekkend en zuinig wezen geweest. Altijd op zoek naar voedsel en spaarzaam met energie, wellicht nodig in moeilijke tijden. Dat was en is zichtbaar in onze fysiologie en ons gedrag. Als energie beschikbaar is laden we zoveel als mogelijk, want het was schaars. Overmatige energie wordt opgeslagen als vet en als het niet nodig is om energie te verbruiken, dan maar beter ook in de ruststand. Alles gericht op optimale efficiëntie. Vanaf 10.000 jaar geleden staakten wij, door warmer wordende zomers en zachtere winters, langzaam ons nomadengedrag en gingen wij woongemeenschappen vormen, die later ontwikkelden tot dorpen en steden. Ons beweeg- en eetgedrag veranderde hierdoor indringend.

Industrialisatie
Dan een flinke sprong verder: de industriële revolutie, die begon in 1750, zorgde voor een flinke ommezwaai in het dagelijkse werk van de mens. Voor velen de ommezwaai van ambachtelijk en landbouw naar fabriekswerk een inactiever leven. Sport steekt pas rond 1800 de kop op, maar met name vanuit de therapeutisch hoek. Theodore Rooseveld bracht bewegen breed onder de aandacht in 1858. Door zijn invloed startte ook de strongmen (Eugen Sandow 1867-1925) beweging. Vanaf die tijd ontwikkelt de kijk op sport drastisch. Er ontstaan tennisclubs en andere sportverenigingen. In Engeland ontstond rugby en cricket. Sport werd op de public schools geïntegreerd. Eind negentiende eeuw ontstonden er steeds meer sportverenigingen en zelfs nationale sportbonden. Vanaf 1883, toen de eerste moderne Olympische Spelen gehouden werd, werd sporten populairder.

Na 1950 worden paarden ingeruild voor tractoren, boerenbedrijven specialiseren, komen de melkmachines en ontwikkelt de industriële landbouw. Dit heeft geleid tot o.a. schaalvergroting, automatisering en globalisering binnen de voedingsmiddelenindustrie. De eerste diepvriesproducten verschijnen op de markt, de voedingsmiddelenindustrie ontwikkelt conserveringsmiddelen en voeding wordt big business en massaproductie. De voedingswaarde van producten daalt en de convenience waarde (smaak, geur, uiterlijk) stijgt. Boosdoeners In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw, door de uitkomsten van het zeven landen onderzoek, wordt vet aangeduid als boosdoener in onze voeding. De fat free rage start en suiker wordt als vervangende smaakmaker geïntroduceerd. Tegelijkertijd gaan we meer zitten tijdens transport (auto en openbaar vervoer), zorgt de tv ervoor dat we weer langer zitten en minder gaan slapen. In de periode sinds 1980 heeft de groei in het aantal zwaarlijvigen epidemische vormen aangenomen. In 1997 erkende de Wereldgezondheidsorganisatie obesitas officieel als een wereldwijde epidemie.

De Homo sapiens heeft 200.000 jaar geleefd zonder overgewicht en obesitas, en ook alle primaten vanaf 60 miljoen jaar geleden, geen overgewicht en obesitas. Rond 1950 was overgewicht al gegroeid naar 10% van de bevolking, in 1990 was dat al 35%. En toen moest de digitale revolutie nog beginnen, meer gaming, meer PC, social media, mobiele telefonie, Neflixen, tablets. Meer en meer zitten dus. Ook de ontwikkeling van nutrieel arme voeding ontwikkelde zich in die tijd enorm, steeds meer fastfood, een snoepwinkel naast elke school en suiker zit nu in meer dan 70% van de producten in de supermarkt. Vanaf 1990 stijgt overgewicht en obesitas stelselmatig naar 44% in 2000, 48% in 2010 en ongeveer 53% nu.

Voorbode van ziekten
Hippocrates bracht 370 voor Christus beweging al in verband met gezondheid en had een uitgesproken mening over overgewicht: 'overgewicht is niet alleen een ziekte maar ook een voorbode van andere ziekten' en 'een wandeling is de beste medicijn voor de mens' en 'laat voeding uw medicijn zijn en niet medicijnen uw voeding'. Nog eerder in de zesde eeuw voor Christus gaf de Indiase chirurg Sushanta al het advies om te bewegen om gezondheidsproblemen te voorkomen.

Toch ging het ergens radicaal fout, al ergens tussen 1800 en 1950, van 3,8% naar 10-15%, maar het ging pas goed fout vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw. Tussen 1960 en 1990, in 30 jaar dus, een stijging van 25% en daarna ging het door, van 1990 tot 2019, binnen 30 jaar dus, een stijging van 35% naar bijna 55%, een toename van 20%.

Toch doet 56% van alle Europeanen wekelijks niet aan bewegen of sport, behaalt 83% de nieuwe beweegrichtlijn niet (NBO 2006) en beleeft 88% dagelijks teveel stress. Ook zijn we steeds meer gaan eten; in 1960 aten we gemiddeld 2250 kcal per dag en in 2005 2850 kcal per dag. In de VS was dat in 1996 al 3650 kcal per dag en in de EU in 1996 maar liefst 3400 kcal per dag. We zijn ook steeds meer bewerkt voedsel en suiker gaan eten en steeds minder plantaardig en vezelrijk. Vanaf 1980 is de suikerconsumptie verdubbeld, consumeren we gemiddeld 105 gram suiker per dag, advies is 25 gram en 75% eet onvoldoende groenten en fruit.

Leefstijl als medicijn
Het is duidelijk dat we, als Homo Sapiens, op een punt beland zijn, dat we onze leef kwaliteit en gezondheid massaal en chronisch aan het verslechteren zijn. Hier ervaren wij zelf natuurlijk al de nadelen van, gemiddeld hebben wij negentien jaar last van chronische aandoeningen aan het eind van ons leven, met alle bijbehorende en alsmaar stijgende zorgkosten. Erger nog is echter het vooruitzicht voor onze opgroeiende jeugd. Als we de trend van 1950 op het gebied van overgewicht doortrekken, dan heeft rond 2070, als de jeugd van vandaag dus volwassen en 50 plus is, 90% van hun overgewicht of obesitas, met alle bijbehorende risico’s van dien. Is dit de turning point voor de Homo sapiens? Lopen we het risico, dat als we nu niet ingrijpen en actie ondernemen, onze kinderen straks met een onoplosbaar probleem zitten? Wat mij betreft zijn professionals aan zet. Iedereen die consumenten begeleidt in leefstijl en/of gezondheid moet leefstijl als medicijn toepassen, ook moet educatie hierover in het basis onderwijs.

Nieuwe Gezondheid neemt initiatief voor een nationale en Europese leefstijl als medicijn beweging. Er is een Bewegen als medicijn manifest geschreven, fase 1. Fase 2 wordt een Voeding als medicijn manifest en fase 3, je brein als medicijn. Iedere professional kan zich gratis registreren op www.hoedoejedat.nu. Met ondersteuning van de Europese Commissie, wordt er een Europese Leefstijl als medicijn academie voor professionals, maar ook voor consumenten gebouwd, waarin wetenschappelijk gevalideerde informatie op gebied van gezonder leven vertaald worden naar laagdrempelige leefstijl als medicijn implementatie cursussen. Nu nog allemaal toe gaan passen!

JOHN VAN HEEL
EFAA/Nieuwe Gezondheid en auteur van het boek: Bewegen als medicijn, hoe doe je dat? EFAA, j.vanheel@efaa.nl